Halil Menteşe'nin hatıraları

Padişahtan ve sadrazamdan saklanan büyük sırrı yalnız 4 kişi biliyor : ENVER PAŞA, TALAT PAŞA, CEMAL PAŞA VE HALİL MENTEŞE...
Eski Mebusan Meclisi reisi Halil Menteşe, Türkiye'nin kaderinde mühim rol oynamış bir insandı.

Yarım asır Türkiye'nin kaderinde büyük rol oynayan eski meclis reisinin hatıralarını oğlu topladı ve yazdı :
29 Ekim 1914 sabahı Türk donanması Rusya'nın Karadeniz limanlarını bombardımana başladı. Birinci cihan savaşına fiilen girişimiz demek olan bu hadiseyi vuku bulmasından önce ancak yukarıda belirttiğimiz dört devlet adamı biliyordu.
Padişah olan sultan 5. Mehmed Reşad'a sadrazam olan Prens Said Halim paşaya bile haber verilmeyen böyle bir hadiseyi evvelden bilen Halil bey kimdi ? İktidar partisi olan İttihat ve terakki içinde nasıl bu derece nüfuz elde edebilmişti ?
Halil Menteşe bey 1874'de Milas'da doğdu. Babası Kadızade Salih efendidir. Orta tahsilini İzmir'de yapmış ve sonrasında İstanbul'a gelmiştir. İki yıl mekteb-i hukuk-u şahane'de (hukuk fakültesi) okudu ve Paris'e gitti. Orada hukuk fakültesi eğitimini tamamladı ve Milas'a döndü. Eğitimi ile alakalı olmayan çiftçilikle uğraşmaya başladı.
1908'de 34 yaşında iken Menteşe (Muğla) sancağından milletvekili seçildi. Zekası, sevimliliği, konuşma ve ikna kabiliyetiyle İttihat ve terakki partisinin ileri gelen vekillerinden oldu. Enver, Cemal ve Talat'dan sonra partinin gerçek nüfuz sahibi 4. ismi oldu. Partinin Meclis-i Mebusan grup reisi seçildi.
Halil bey bir süre sonra dahiliye nazırı oldu. Sırasıyla o zamanlar kabineye dahil bulunan Şuray-ı Devlet (Danıştay) reisliği, Meclis-i Mebusan reisliği, Hariciye nazırlığı, Adliye nazırlığı ve son olarak ikinci kez Meclis reisliği yaptı. 1918'de mensup olduğu parti savaşın kaybı ile düşünce geçici olarak siyasetten çekildi. O vakit henüz 44 yaşındaydı.
Cumhuriyet devrinde Menteşe soyadı alan Halil bey, 4. dönem İzmir milletvekili oldu. 1 Nisan 1948'de 74 yaşında öldü.
Bu büyük devlet adamının hatıraları oğlu Nahit Menteşe tarafından derlenerek kaleme alınmıştır...1967 Hayat Dergisi.